(12) 2. อายาจนวคฺควณฺณนา

[131] สทฺโธ ภิกฺขูติ สทฺธาย สมนฺนาคโต ภิกฺขุฯ โย ภิกฺขุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนหิ สทิสภาวํ ปตฺเถติ, โส เยหิ คุเณหิ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานา เอตทคฺเค ฐปิตา, เต คุเณ อตฺตโน อภิกงฺเขยฺยาติ อาห ‘‘ยาทิโส สาริปุตฺตตฺเถโร ปญฺญายา’’ติอาทิฯ อิโต อุตฺตริ ปตฺเถนฺโต มิจฺฉา ปตฺเถยฺยาติ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานานํ เย ปญฺญาทโย คุณา อุปลพฺภนฺติ, ตโต อุตฺตริ ปตฺเถนฺโต มิจฺฉา ปตฺเถยฺยฯ อคฺคสาวกคุณปรมา หิ สาวกคุณมริยาทาฯ เตสํ สาวกคุณานํ ยทิทํ อคฺคสาวกคุณา, น ตโต ปรํ สาวกคุณา นาม อตฺถิฯ เตเนวาห ‘‘ยํ นตฺถิ, ตสฺส ปตฺถิตตฺตา’’ติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

[135] ปญฺจเม ยสฺส คุณา ขตา อุปหตา จ, โส ขโต อุปหโต นาม โหตีติ อาห ‘‘คุณานํ ขตตฺตา’’ติอาทิฯ ขตตฺตาติ ฉินฺนตฺตาฯ อุปหตตฺตาติ นฏฺฐตฺตาฯ เตนาห ‘‘ฉินฺนคุณํ นฏฺฐคุณนฺติ อตฺโถ’’ติฯ อปุญฺญสฺส ปสโว นาม อตฺถโต ปฏิลาโภติ อาห ‘‘ปสวตีติ ปฏิลภตี’’ติ, อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทตีติ อตฺโถฯ อนนุปวิสิตฺวาติ ญาเณน อโนคาเหตฺวาฯ เสสเมตฺถ ฉฏฺฐาทีนิ จ สุวิญฺเญยฺยาเนวฯ

อายาจนวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(13) 3. ทานวคฺควณฺณนา

[142] ตติยสฺส ปฐเม ทียตีติ ทานํ, เทยฺยธมฺมสฺเสตํ อธิวจนํฯ ทียติ อเนนาติ วา ทานํ, ปริจฺจาคเจตนาเยตํ อธิวจนํฯ อยํ ทุวิโธปิ อตฺโถ อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ทิยฺยนกวเสน ทานานี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ทิยฺยนกวเสนาติ ทาตพฺพวเสนฯ อมตปตฺติปฏิปทนฺติ อมตปฺปตฺติเหตุภูตํ สมฺมาปฏิปทํฯ

[143-151] ทุติยาทีนิ จ สุวิญฺเญยฺยาเนวฯ

ทานวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(14) 4. สนฺถารวคฺควณฺณนา

[152] จตุตฺถสฺส ปฐเม อามิสสฺส จ ธมฺมสฺส จ อลาเภน อตฺตโน ปรสฺส จ อนฺตเร สมฺภวนฺตสฺส ฉิทฺทสฺส วิวรสฺส เภทสฺส สนฺถรณํ ปิทหนํ สงฺคณฺหนํ สนฺถาโรฯ อยญฺหิ โลกสนฺนิวาโส อลพฺภมาเนน อามิเสน ธมฺเมน จาติ ทฺวีหิ ฉิทฺโทฯ ตสฺส ตํ ฉิทฺทํ ยถา น ปญฺญายติ , เอวํ ปีฐสฺส วิย ปจฺจตฺถรเณน อามิเสน ธมฺเมน จ สนฺถรณํ สงฺคณฺหนํ สนฺถาโรติ วุจฺจติฯ เอตฺถ จ อามิเสน สงฺคโห อามิสสนฺถาโร นามฯ ตํ กโรนฺเตน มาตาปิตูนํ ภิกฺขุคติกสฺส เวยฺยาวจฺจกรสฺส รญฺโญ โจรานญฺจ อคฺคํ อคฺคเหตฺวาปิ ทาตุํ วฏฺฏติฯ อามสิตฺวา ทินฺเนหิ ราชาโน จ โจรา จ อนตฺถมฺปิ กโรนฺติ, ชีวิตกฺขยมฺปิ ปาเปนฺติฯ อนามสิตฺวา ทินฺเนน อตฺตมนา โหนฺติ, โจรนาควตฺถุอาทีนิ เจตฺถ วตฺถูนิ กเถตพฺพานิฯ ตานิ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถายํ (ปารา. 185) วิตฺถาริตานิฯ สกฺกจฺจํ อุทฺเทสทานํ ปาฬิวณฺณนา ธมฺมกถากถนนฺติ เอวํ ธมฺเมน สงฺคโห ธมฺมสนฺถาโร นามฯ

[153-163] ทุติยาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สนฺถารวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(15) 5. สมาปตฺติวคฺควณฺณนา

[164] ปญฺจมสฺส ปฐเม ‘‘อิโต ปุพฺเพ ปริกมฺมํ ปวตฺตํ, อิโต ปรํ ภวงฺคํ มชฺเฌ สมาปตฺตี’’ติ เอวํ สห ปริกมฺเมน อปฺปนาปริจฺเฉทปฺปชานนา ปญฺญา สมาปตฺติกุสลตาฯ วุฏฺฐาเน กุสลภาโว วุฏฺฐานกุสลตาฯ ปเคว วุฏฺฐานปริจฺเฉทกญาณนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[165] ทุติเย อุชุโน ภาโว อชฺชวํ, อชิมฺหตา อกุฏิลตา อวงฺกตาติ อตฺโถฯ อภิธมฺเมปิ (ธ. ส. 1346) วุตฺตํ – ‘‘ตตฺถ กตโม อชฺชโว? ยา อชฺชวตา อชิมฺหตา อกุฏิลตา อวงฺกตา, อยํ วุจฺจติ อชฺชโว’’ติฯ อนชฺชวญฺจ อชฺชวปฺปฏิกฺเขเปน เวทิตพฺพํฯ โคมุตฺตวงฺกตา, จนฺทเลขาวงฺกตา, นงฺคลโกฏิวงฺกตาติ หิ ตโย อนชฺชวาฯ เอกจฺโจ หิ ภิกฺขุ ปฐมวเย มชฺฌิม-ปจฺฉิมวเย จ เอกวีสติยา อเนสนาสุ ฉสุ จ อโคจเรสุ จรติ, อยํ โคมุตฺตวงฺกตา นาม, อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา ปฏิปตฺติยา วงฺกภาวโตฯ